Rafine Tuz Üretimi; İnsan gıdası olarak kullanılan ve kimya sanayiinde kullanılacak olan tuzun rafine tuz olması istenmektedir. Deniz, göl, kaya veya kaynak tuzlarından elde edilen ham tuzdan rafine tuz aşağıdaki yöntemlerle üretilmektedir (Ergin, 1988).
Rafine tuz üretimi
a) Açık KaplardaBuharlaştırma yöntemi
b) Rekristalizasyon yöntemi
Açık Kaplarda Buharlaştırma Yöntemi; Tuzlu su, ısı değiştiricilerinde 96-110°Cyedek ısıtılır. İçinde CaS04 ın tutulmasını sağlayan taşlar bulunan CaS04 tutucusundan geçirilir. Taşlarda biriken CaS04, haftada bir su ile yıkanarak alınır. Tuzlu su buhar ayırıcısına gelir. Buradan 106°C de çıkan tuzlu su geniş, açık kaplarda buharlaştırılıp Santrifüjden geçirilerek suyu alınır ve sıcak hava ile kurutulur. Eleklerden geçirilerek çeşitli tane büyüklüklerine ayrılır. Bu yöntem pahalı olup, iri tuz elde edilir. Bu bakımdan iri taneli tuz üretiminde kullanılmaktadır (Ergin, 1988).
Rekristalizasyon Yöntemi; Rafine tuz üretiminde en çok kullanılan yöntemdir. Ham tuz, su ve buharlaştırıcılardan elde edilen kondanse buhar karışımı ile eritilerek doymuş bir çözelti elde edilir. Bu çözeltide bulunan ve elde edilecek tuzun niteliğini bozan kalsiyum sülfat, magnezyum klorür, magnezyum sülfat ile kalsiyum ve magnezyum bikarbonatların giderilmesi için tuzlu su önce kireç-soda veya kostik-soda ile işlem yapılır (Ergin, 1988).
Kireç-soda işlemi için, tuzlu suyun doldurulduğu büyük tanklara, kireç sütü, Ca(OH)2, pompalanır. Ardından sodyum sülfat eklenir. Tuzun içerisinde mevcut MgCI2 tuzla beraber suda eriyen bir maddedir. Esas olarak tuzun nemlenmesine neden olan MgCI2 aynştırabilmek için, eritme tanklarına CaO katılır. CaO tanka girmesiyle meydana gelen kimyevi olay aşağıda formüle edilmiştir. I . formülde meydana gelen Mg(OH)2 ve lll.cü formülde meydana gelen CaS04 suda erimeyen maddeler olduğundan, çökertme filtrasyonla ana üründen ayrıştırılır. Bu yolla elde edilen hemen hemen saf suya doymuş su buharlaştırma kazanlarında vakum altında buharlaşmadan dolayı soğumaya bırakılır. Buharlaştırma kazanlarının içerisinde kısmen buharlaşma ve kısmen de soğumadan dolayı ayrışan tuz kristalleri dibe çöktüklerinde buharlaştırma kazanlarının altına alınır. Yüksek derecedeki suda tuzun erime oranı daha fazla olduğundan buharlaştırma kazanlarında ürünün 54° C dereceye kadar soğutulmasıyla bir kısım tuz elde edildiği gibi, aynı zamanda tekrar 105-110°C dereceye ısıtıldığı zaman bu dereceler için doymamış tuzlu su haline gelmekte ve tekrar doyurulmak üzere eritme kazanlarına verilmektedir. Böylelikle hemen hemen tesisattan hiç su kaybedilmemekte ve aynı su sürekli sirküle edilmektedir. Buharlaştırma kazanlarının içerisinde meydana gelen tuz kristalleri, kazan içerisinden belli aralıklarla zaman röleleri yoluyla alınır. Kristaller sık alındıkları durumda küçük, seyrek alındıkları durumda büyük boyutlu çıktıklarından, istenilen büyüklüğe ayarlanabilinir. Buharlaştırma kazanının dibinden alınan tuz kristalleri, yüksek devirli santrifüjde suyundan ayrıştırılır. Santrifüjden çıkan tuz yaklaşık % 3 oranında neme sahiptir. Bu tuz hava kurutucularına verilerek % 0.05 neme kadar kurumaya bırakılır. Sanayi tuzu olarak piyasaya sunulan tuz doğrudan doğruya bu kurutucudan çıkan tuzdur. Saflığı
% 99.7 oranındadır. Sofra tuzu olarak satılan tuz ise yukarıda üretim şekli anlatılan sanayi tuzuna, tuzun akışkanlığını arttırmak amacıyla % 0.5-1.0 oranında Magnezyum Karbonat, Kalsiyum silikat, Kalsiyum karbonat, di ve tri kalsiyum fosfat gibi maddeler eklenerek elde
edilir. Sofra tuzunda aranan özellikler TSEK tarafından standart hale getirilmiştir (Ergin, 1988).
Ergin, Z. (1988). Tuzun Üretim teknolojisi ve İnsan Sağlığındaki Yeri. Madencilik Dergisi, XXVII (1)9-30.